REQBİ TARİXİ

Topla ən məşhur oyunlardan birini - reqbi - İngiltərə dünyaya hədiyyə etdi. Bu oyunun ingilis adı - "rugby-football", və, bizim tanıdığımız futbol ingiliscə "soccer" adlanır. Very long time ago və ya, azərbaycanca "qədim zaamnlarda", məhz İngiltərədə, orta əsrlərdə, topla oyun xalq arasında çox sevilirdi. Tarixçilərdən başqa bu oyun indi heç kəs adlanı xatırlamayacaq.

İngiltərənin xalqı ağlını itirməyə qədər bu oyuna həvəsi var idi. Kişi kütlələri şəhər meydanlarda, küçələr və kəndlərin boş sahələrində top uğrunda amansız mübarizə edirdilər. Topla hər hərəkətə yol verilirdi - onu tuturdular, atırdılar, təpikləyirdilər, bir sözlə, hamı onu rəqib tərəfinə aparırdılar. Bu oyunun nə dəqiq qaydaları, nə hakimləri yox idi, buna görə də yaranan mübahisələr, bir qayda olaraq, ümumi "əl bə yaxa" ilə nəticələnirdi. Görünür, məhz onda ingilis futbol (soccer) fanatizminin kökləri yaradılırdı.

İş o yerə gətirdi ki, ki, ingilis kralları Eduard II, Riçard II və Eduard III  bu oyunu qadağan edən xüsusi qanunları qəbul etmək məcburiyyətində qalmışdılar. Kralların fikrincə, "kütlə futbolu" üsyana təkan verirdi və, ən əsas, dövlətin xeyiri üçün faydalı işlərdən vətəndaşlarını yayındırırdı.

Ancaq artıq o vaxtlar "kütlə futbolu" kişilərdə xarakterin və lazımlı fiziki keyfiyyətlərin formalaşma üçün effektiv vasitə kimi tanıdılar. Oyun ingilis təhsil müəssisələrinin əksəriyyətində tədris proqramında möhkəmləndi. Lakin, qaydalar hazırlanmamışdı, və bu təhsil müəssisələrinin arasında matçların keçirilməsində müəyyən çətinlikləri yaradırdı.

7 aprel 1823-cü il reqbinin ad günü hesab edilir. Həmən gün İngiltərənin Regbi şəhərinin kollecində Vaterloo döyüşünün qələbəsininə həsr olunmuş oyun keçirilirdi.  Oyun vaxtı kollecinin on altı yaşlı şagirdi Uilyam Vebb Ellis  topu əllə tutdu və onunla rəqib komandasının "şəhərciliyinə" qaçdı. Bu hərəkət o vaxt qəbul edilmiş qaydaların pozulması idi - topu əllə yalnız ötürmək olardı. Və bu qaydaların pozulması yeni oyunun yaranmasının səbəbi oldu. Bu hadisənin şərəfinə Reqbinin şəhərin kollecin divarında xatirə lövhəsi qurulmuşdu: "Qoy bu lövhə Uilyam Vebb Ellisin möhtəşəm əməlindən xatırladsın - birinci olaraq, qaydaları pozmağa cəsarət etdi, topu əllərlə tutdu və onunla qaçdı. 1823 -cü ildə reqbi oyunu belə yarandı".

Reqbinin qaydalarını yazmaq Ellis öz öhtəsinə götürdü - belə, o komandada 10 oyunçuya qədər sayını azaltdı. Reqbi oyunun ilk qaydaları 1846-cı ildə dərc edilmişdi. Reqbidə bu qaydalara əsasən oynamaq əllə və ayaqla oynamaqa yol verilirdi, lakin, bununla çoxları razı deyil idilər - ya yalnız əllərlə, və ya yalnız ayaqlarla - heç bir güzəşt).

26 oktyabr 1863-cü il ayrı idman növü kimi reqbinin ikinci ad günü hesab etmək olar. Bu gün, London meyxanasında "reqbi-futbol" tərəfdarlarının yığıncağında "Azad insan" (görünür, yığıncaq "dostluq atmosferində" keçirdi) futbol və reqbi birdəfəlik və son olaraq "boşandılar". Ancaq o vaxtın futbolunun "reqbi-futbol" qaydalarından çox iz qaldı. Belə, topla oyunçunun tutmalara, ayaqlara dizdən aşağı zərbələr, topu oyunda əllərlə tutmağa icazə verilirdi.

1871-ci ildə İngiltərədə 21 ingilis klubu birləşdirən reqbi İttifaqı yaradılmışdı. Reqbi ittifaqı yeni rəsmi oyun qaydalarını buraxdı. 1873-cü ildə analoji ittifaq Şotlandiyada, 1875-də İrlandiyanın reqbisinin İttifaqı yaradıldı. 1890-cı ildə Beynəlxalq Reqbi İttifaqı (International Rugby Football Board) təşkil edilmişdi, hansına ki, daha sonra, yuxarıda göstərilən İttifaqlardan başqa, keçmiş Britaniya koloniyalarının və dominionların İttifaqları girdi - Avstraliya, Yeni Zelandiya və Cənubi Afrika.

Dünyada reqbinin məşhurluğu haqqında o fakt göstərir ki, bu oyun Olimpiya oyunları proqramına başqa idman növlərindən daha əvvəl daxil edilmişdi. İlk dəfə reqbini 1900-cü ildə Paris Olimpiya oyunları proqramına daxil etdilər. Buna Rumıniya komandası təşəbbüskar oldu. Bu ölkədə reqbi indiyə qədər çox məşhurdur.

Bu Oyunlarda birinci yeri fransız reqbiçiləri qazandılar, ikinci almanlar  və Böyük Britaniya komandası yalnız üçüncü oldu. 1908-ci ildə London Olimpiadasında birinci yer Avstraliyanın və Yeni Zelandiyanın yığma komandaları qazandılar. 1920-ci ildə  Antverpendə fransızlar ABŞ reqbiçilərə üstün gəlmiş olimpiya çempionu oldular. 1924-cü il Paris Olimpiya oyunlarına 60 000 oturacaq yerli "Kolomb" xüsusi reqbi stadionu tikilmişdi.

Sonra isə, vahid beynəlxalq Federasiya olmadığına görə, reqbi Olimpiya oyunları proqramından çıxarıldı. 1934-cü ildə Beynəlxalq Həvəskar Federasiyası (FIRA) təşkil edilmişdi. 1997-ci ilin Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin sessiyada reqbi olimpiya idman növü kimi tanınmışdı. Və, 2009-cu ilədə reqbi 2016-cı ildə Braziliyada keçirilən Olimpiya oyunlarının proqramına daxil olundu.

Reqbidə olduqca məşhur hadisələrdən sayılan "Altı Millətin Turniri", hansında ki, İngiltərədən, Şotlandiyadan, İrlandiyadan, Uelsdən, Fransadan və İtaliyadan komandalar iştirak edir, və "Üç Millət Kuboku" (2012-ci ildən Argentina yığmasının bu kuboka qoşulduğundan - "Dörd Millət Kuboku")  Yeni Zelandiya,  Avstraliya və Cənubi Afrika komandaları iştirak edirlər.  Artıq yüz ildən çoxdur ki komandalar arasında "Test series" adlandırılan oyunlar keçirilir – buna təkan verən 1894 ildə Yeni Zelandiya və Avstraliya komandaları arasında keçirilən oyun olmuşdu. 1987-ci ildən dörd ildən bir milli yığma komandalar üçün reqbi üzrə Dünya Kuboku keçirilir.